Bursa’nın Orhangazi ilçesindeki Ilıpınar höyüğünde 15 yıl süren arkeolojik hafriyatlarda antropolog olarak buluntuları inceleyen Songül Alpaslan-Rodenberg’in de içinde olduğu Anadolu merkezli antik DNA projesinin sonuçları, dünyanın saygın bilim mecmualarından Science’de 25 ve 26 Ağustos’ta yayımlandı.
Araştırma sonuçlarına nazaran, bugüne kadar arkeologlarca bilinen, fakat genetik açıdan birinci defa kanıtlanan öbür kıymetli bulgu ise Doğu Anadolu’da Van merkezli Urartu medeniyetinin Levant ve Anadolu’dan köken aldığı sonucu oldu. Araştırma takımının içinde eşbaşkan olarak misyon yapan Songül Alpaslan-Rodenberg araştırma ve makale ile ilgili bilgi aktardı.1980’li yılların sonlarında Hollanda’nın o periyottaki İstanbul Arkeoloji Enstitüsü Müdürü Jacob Roodenberg tarafından Bursa’nın Orhangazi ilçesi hudutlarında bulunan Ilıpınar’da arkeolojik hafriyatlar başlatmıştı. 1987 yılından 2002 yılına kadar kesintisiz devam eden hafriyatlarda, bulunduğu yerdeki bir pınardan ismini alan Ilıpınar höyük ile bölgedeki birkaç neolitik höyüğün de kazıldığı bu projenin araştırma gayelerinden biri, Roodenberg’in Marmara bölgesi kültürlerinin, birebir periyodun Balkan kültürleri ile emsal oluşu nedeniyle, bu kültürün Balkanlar’a ve Orta Avrupa’ya bu bölgeden gidip gitmediğinin araştırılmasıydı.
8 YILLIK ANTİK DNA ARAŞTIRMASI BAŞLATILDI
Konu ile ilgili olarak ise yaklaşık 8 yıl evvel bir araştırma başlatıldı. Türk bilim insanı Paleo ve Fiziki Antropolog Doç.Dr.Songül-Alpaslan Roodenberg bu çalışmalar mühletince, Harvard Genetik Bölümü’ndeki, David Reich laboratuvarının bilimsel grubunda yer alarak ve Türkiye ve birtakım Balkan ülkelerindeki çalışmaları antropolojik ve genetik acıdan şahsen yürüttü. Alpaslan-Roodenberg bu projenin Türkiye kısmında, laboratuvarın lideri David Reich ile birlikte eş lider olarak çalıştı. Kelamı geçen ‘Türkiye Antik DNA Projesi’nin çok kıymetli ve geniş sonuçları, dünyanın önde gelen bilim mecmualarından Science’in son sayısında birbiri ile temaslı 3 makale halinde yayımlandı. İki başyazarı bulunan makalenin Alpaslan-Roodenberg’le birlikte başka başyazarı Harvard Üniversitesi’nden Bilgisayar Mühendisi Genetikçi Dr.Losif Lazaridis ve öteki iki kıymetli muharriri da Viyana Üniversitesi Antropoloji Kısmı Lideri Prof.Ron Pinhasi ve Harvard Laboratuarı başı Prof.David Reich oldu.
4 sorumlu müellif haricinde, çok uluslu çalışmaya 200’ün üzerinde antropolog, müzeci ve genetikçi de makaleye kıymetli katkılarda bulundular. Mevzuyla ilgili açıklama yapan Alpaslan-Rodenberg kendi çalışma alanına giren Türkiye örnekleri ile Bulgaristan, Romanya ve Kuzey Makedonya örneklerinin her ülke mevzuatına uygun olarak ve gerekli müsaadeler dahilinde alındığını, türlü kazılardan ve müzelerden gelen küçük kesim örneklerinin de çalışma sonunda alındıkları yere iade edildiğini tabir etti.
SONUÇLAR BİLİM MECMUASINDA YAYIMLANDI
Sonuçlarının 3 makale halinde Science mecmuasında yayımlandığı araştırma ile ilgili bilgi veren Songül Alpaslan-Roodenberg, ‘Bu hipotez o zamanki bilgilere nazaran lakin arkeolojik buluntuların karşılaştırılması ile değerlendirildi ve bu kültürlerin yapımcılarının, yani insanların da bu bölgeden Avrupa’ya göç edip etmediklerinin yanıtı lakin 2010’lu yılların ortalarında Antik DNA araştırmalarının ilerlemesi ile cevaplandırılabildi.’ dedi. Alpaslan-Roodenberg araştırma ile ilgili şunları söyledi; artık biliyoruz ki yeni kuşak antik DNA dizileme metotları ile eski insan kemiklerinden elde edilen çok az DNA’nın çoğaltılarak tahlil edilmesiyle eski toplumların göç yollarını izleyebilir, saç, göz, deri rengi üzere fiziki görünüşlerine dair bilgi edinebilir, onların birbirleriyle ilişkisi, aile ve akrabalık münasebetleri üzere pek çok sorunun yanıtını da öğrenebiliriz. 2015-2016’da Harvard Antik DNA Laboratuvarından benim de dahil olduğum bir küme bilim adamı Marmara Bölgesi’nde Ilıpınar, Menteşe ve Barcın Höyüklerinde yaşayan beşerler ile Orta Avrupa’nın birinci çiftçileri ortasında genetik bağ olduğunu saptadı ve sonuçlar Nature mecmuasında yayımlandı. Hasebiyle birinci sefer yalnızca kültürün değil, insanın da bu bölgeden Avrupa’ya gitmiş olduğu ispatlandı. Yani bu gün orta Avrupa’da, mesela Almanya’da rastgele sokaktan birini çevirip DNA’sını tahlil etseniz, 5 bireyden biri Anadolu’nun bu birinci çiftçilerinin genlerini hala taşıyor olduğunu görürsünüz.
Roodenberg’in 1980’li yıllardan başlayıp 2002 yılına kadar sürdürdüğü çalışmaların sonucunda ortaya çıkardığı tezin de, böylelikle bugün genetik yardımı ile kanıtlanmış olduğunu da tabir eden Alpaslan-Roodenberg, Marmara Bölgesindeki hafriyatlarda ele geçen birinci çiftçilerin kemiklerini inceleyip, tahlil ettiğini tabir ederek, “2008’den beri Harvard ve Viyana Antik DNA laboratuvarları ile işbirliği içinde çalıştık ve şahsen her iki laboratuvarın bilimsel grubunda resmi olarak yer aldım. 2014’den itibaren Türkiye’nin tüm coğrafik bölgelerindeki kimi kazılardan Kültür Bakanlığı’nın ilgili yönergesi doğrultusunda alınan küçük kemik örnekleri ile Viyana ve Harvard Antik DNA laboratuvarlarında en son metotlarla tahlil edilmesiyle alınan sonuçlar geçtiğimiz günlerde Science Dergisi’nin son sayısında yayımlandı. Birebir sayıda birbiriyle alakalı üç makale halinde yayımlanan Türkiye merkezli bu çalışmadaki iki baş müelliften birisi de benim. Türkiye ve komşu ülkeleri ile Balkanlar’dan birçok antropolog ve arkeolog olan 200’ün üzerinde müellifin iştirakiyle yapılan bu çalışmada sadece Türkiye’den yaklaşık 35 müzeci ve akademisyen de yer aldı” dedi.
NEOLİTİKTEN OSMANLI’YA KADAR OLAN DEVRİN ANTİK GENETİK PROFİLİ ORTAYA KONULDU
Songül Alpaslan-Roodenberg kelam konusu çalışmada Anadolu’nun çanak çömlek öncesi birinci hayvancılık ve tarım devri olarak isimlendirilen Neolitiginden Osmanlı’ya kadar olan periyodunun antik genetik profilinin de ortaya koyulduğunu belirterek, “Bu çok kıymetli araştırmanın tahlil sonuçları Anadolu’ya Neolitik devirde iki göç olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıyeten Hint Avrupa lisan ailesinin köklerini genetik olarak araştıran bu çalışmada bu lisanın kökenlerinin Stepler’de ve Kafkasya’da olabileceğine dair işaretler vermekte. Enteresan bir bulgu ise Anadolu’da tunç çağına kadar olan müddette step kökeni olmamasıdır ki bu da Anadolu’nun kuzeyden gelebilecek göçlere neden açık olmadığı sorusunu da akla getirmektedir. Bu soruların yanıtını da lakin yeni çalışmalar ve tahliller net olarak verebilecektir. Zira Anadolu’da tunç çağında Hititler var ve bu beşerler da Hint-Avrupa lisan ailesine giren bir lisan konuşuyordu. Bu nasıl oldu? Bunu yeni çalışmalar belirleyecektir” dedi.
Alpaslan-Roodenberg, tüm bu araştırma sonuçlarının yanı sıra bugüne kadar arkeologlarca da bilinen lakin genetik açıdan birinci defa kanıtlanan bir bulgu ise Doğu Anadolu’da Van Merkezli Urartu Medeniyetinin Levant ve Anadolu’dan köken aldığı olduğunu tabir ederek, “Van bölgesi örneklerinin tahlili, Urartuların bölgedeki daha erken devir toplumlarından geldiklerini ve Levant’tan köken aldıklarını ispatlarken, Urartu’nun bugünkü Ermenistan’daki uzantılarından da alınan örnekler ise onların mahallî kökenli ve step kökenli olduklarını göstermiştir. Bu da birkaç yüzyıl karar sürmüş olan Urartu kültürünün, Van merkezli ve bölgedeki yaygın bir kültür olduğunu göstermektedir. Bu sonuçlar doğrultusunda Urartu yöneticilerinin merkez kökenli olup, yani Urartu’nun kurucularının Levant ve Van bölgesi kökenli olduğunu, bu kültürün bugünün Ermenistan’daki uzantılarının ise oradaki bölge halkından ve Steplerden köken aldığına değerle işaret eder. Bu sonuçlar Urartu’nun Ermenistan kökenli bir kültür olduğuna dair söylentileri de artık genetik açıdan doğrulamamaktadır” dedi.