İstanbul’un en değerli tarihi miraslarından biri olmasına rağmen vakit içinde Sultanahmet Meydanı’nın altında kalan Bizans hipodromu kalıntılarının gün yüzüne çıkartılması için İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafından hazırlanan proje merak konusu olmuş durumda. Temelleri Roma İmparatoru Septimius Severus (149-211) tarafından atılan, lakin son haline Bizans İmparatoru 1. Konstantinus vaktinde (324-337) kavuşan tarihi hipodromun günümüze ulaşan en değerli kısmı meydanın güneyinde yer alan Sphendone duvarı. Fakat Osmanlı periyodunda “At Meydanı” olarak da bilinen Sphendon duvarının kalıntıları ise yıllardır içler acısı durumda kurtarılmayı beklerken, yapının üzerinde İbrahimpaşa Sarayı, Sultanahmet Sanayi Meslek Lisesi, Marmara Üniversitesi Rektörlüğü üzere yerleşimler yer alıyor.
GERÇEĞİ YANSITMIYOR
Milliyet’ten Mert İnan’ın haberine nazaran İBB tarafından Sultanahmet Meydanı’nın altında kalan ‘Antik Hipodromu’ gün yüzüne çıkartmak için hazırlanan projenin ‘Koruma Bölge Kurulu’na sunulmasından sonra projeye ait yeni bilgilere ulaşırken, kimi çevrelerin, toplumsal medya üzerinden “projenin bitmiş hali” diyerek yayınladıkları imgelerin gerçeği yansıtmadığı belirtildi. Tartışma ve merak konusu olan projeye ait hem Muhafaza Şurası hem de İBB yetkilileri, yapılan kimi paylaşımların gerçeği yansıtmadığına dikkat çekerken, meydana eklenti yapılmasının kelam konusu olmadığı bilgisini paylaştılar.
MİBB yetkilileri, Sultanahmet Meydan Düzenlemesi ismi verilen projede Bizans devrindeki üzere tribünlerin de olduğu bir yapıtın kelam konusu olmadığını lisana getirerek şu bilgileri paylaştılar: “Sultanahmet Meydan Düzenlemesi projesi Müdafaa Kurulu’na iletildi. Alman Çeşmesi’nin olduğu yerden Marmara Üniversitesi Rektörlük binasının önüne kadar uzanan 200 metre uzunluğa, 30 metre genişliğe sahip meydanın 6-7 metre altında hipodrom kalıntıları bulunuyor. Epey naif bir proje hazırlandı. Meydanda 6- 7 metrelik bir hafriyat yapılması ile hipodrom kalıntılarının gün yüzüne çıkartılması mümkün.
Tribünlerin inşası üzere bir durum kelam konusu değil. Bugünkü meydan 6-7 metre aşağı çekilerek tarihi kalıntılar ortaya çıkarılmış olacak. Merdivenlerle inilip gezilecek alanın güney kısmını tünellerle Sphendone duvarının iç kısmına bağlanması da planlanıyor. Sphendon duvarının üzerindeki yapılara dokunulması kelam konusu değil.”
“12 METRE HAFRİYAT YAPILMALI”
Arkeolog-Sanat Tarihi Uzmanı Prof. Dr. Feridun Özgümüş, Sphendon duvarı için 10 yıl evvel muhafaza projesi hazırladıklarını gündeme taşırken şunları söyledi:
“Proje, Muhafaza Kurulu’ndan geçmesine rağmen sonrasında unutulup gitti. Yarış otomobillerinin koştuğu alanı bulmak için 12 metre hafriyat yapılması gerekiyor. Yarışların yapıldığı yol 17. yüzyıl başına kadar görülüyordu. Hipodrom taşları başta Sultanahmet Cami olmak üzere birçok yapıtta kullanıldı. Sphendon’un içinde su kanalları var. Öncelikle bu eser kurtarılmalı.”
UZMANLAR FARKLI BAKIYOR
Uzmanlar Sultanahmet Meydanı’nda yapılacak düzenlemeler ve meydanın hipodrom makus denilen 6-7 metre aşağı çekilmesine ait farklı görüşler bildirdiler. Mimar Dr. Sinan Genim, “Mevcut taban dolgu. 6-7 metre kazıldıktan sonra Hipodromun tabanının ortaya çıkarılması planlanıyor. Hipodrom yerinde yürümek, ortaya çıkan kalıntıları görmek İstanbul’a vizyon katar” tabirlerini kullandı.
İstanbul Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Kemal Kutgün Eyüpgiller ise, meydanın hipodrom kotuna indirilmesinin kusur olacağını belirterek, “Zemin altında ne olduğunu tam bilmiyoruz. Sonu bilinmeyen bir hafriyata başlamak meydanı senelerce kapatır. Meydan bugünkü haliyle bırakılmalı. Ayrıntıda dokunuşlar olabilir aksi takdirde Beyazıt Meydanı’ndan büyük bir yanlışa düşülmüş olur” dedi. Yüksek Mimar Dr. Doğan Hasol ise, “Uzman takımlar eşliğinde çok titiz çalışma yapılmalı” dedi.
ÇEMBERLİTAŞ’IN SIRRI
Gazeteci müellif Soner Yalçın bugün gündemde olan alan ile ilgili 2007 yılında Hürriyet gazetesinde dikkat çeken bir yazı kaleme almıştı.
Yazıda, Çemberlitaş’ın altındaki odada Hz. İsa’ya ilişkin kutsal eşyaların gömülü olduğu savını gündeme getirilmişti.
Bu hususta birinci tarihî çalışmayı Hezarfen Hüseyin Çelebi’nin yaptığını aktaran Yalçın yazısında özetle şu sözleri kullanmıştı:
Çemberlitaş’ın altında olduğu tez edilen odada, kutsal hazinelerin olduğunu birinci yazan Türk tarihçi Hezarfen Hüseyin Çelebi’ydi. Ancak bugün olduğu üzere dün de Çemberlitaş’ın altındaki kutsal hazineler bu toprakların daima gündeminde oldu.
İddiaları sayfalarına taşıyanlardan biri de, “Mecmua-i Fünun” idi.
HIRİSTİYANLAR İÇİN KUTSALDI
Fardis Efendi, Mecmua-i Fünun mecmuasında şöyle yazdı: “Çemberlitaş’ın kuralı altında Hıristiyanlar için hürmete kıymet kimi eski eserler gömülüdür. Bu sebepten birinci periyotlarda halk burasını çok kutsal bir yer olarak sayardı. Yılda bir kere büyük halk kitleleri etrafına giderek ziyaret ederdi.”
OSMANLI’nın birkaç bilimsel kuruluşundan biri de Cemiyet-i İlmiye Osmaniye idi. Bu cemiyet her ay “Mecmua-i Fünun” (1862-1867) isminde mecmua çıkarırdı. Tarihimizde ansiklopedik içerik geleneğinin birinci örneği olan bu mecmuayı Münif Paşa yönetti.
Babıáli Çeviri Odası kátiplerinden Fardis Efendi (No: 35, sayfa 45-49) Çemberlitaş hakkında bakın neler yazmıştı:
“Çemberlitaş’ın gerçek ismi ’Konstantin Sütunu’dur. Etrafında çemberler bulunduğundan Türkler, Çemberlitaş demektedirler. Civarında birçok yangınlar meydana geldiğinden siyahlanmıştır. Bu yüzden Avrupalılar ’Yanık Sütun’ derler. Bizans devrinde ise ’Somaki Sütun’ ismi ile anılırdı.
Bu sütun Dikilitaş üzere yekpare olmayıp 8 kızıl somaki taş modülünden mürekkeptir. Her taşın etrafı 33 ayak ve yüksekliği 10 ayak 9 parmaktır. Sütunun yüksekliği yaklaşık olarak 90 ayaktır. Her modülünün üst tarafından defne kısmı formunda kabartma pervazlar vardır.
Sütunun üstüne Apollon’un heykeli konmuş ve kimi sembollerin ilavesiyle İmparator Konstantin’e benzetilmiştir.
Diğer taraftan şu kitabe oyulmuştur: ’Ey cihan mülkünün hükümdarı olan İsa, şu mahkumeni, saltanat asasını ve Roma devletini sana vakfü takdim ve himayene tevdi ettim. Bunları afetlerden koru.’
Adı geçen küre 407 yılında, asa 541’de vuku bulan sarsıntıdan, heykel ise daha sonraki dönemlerde şiddetli bir rüzgárdan yere düşerek parçalanmıştır. Çemberlitaş dikildiği vakit 8, bir rivayete nazaran ise 10 kesimden ibaretti. MS 1080 yılında isabet eden bir yıldırımdan sonra iki-üç kesimi yere düşmüş, bu olaydan 70-80 yıl sonra imparator Manuel Comnenes, düşen taş modüllerinin yerine, bugün dahi doruğunda görünen mermer başlığı yaptırmış, üzerine bir de haç diktirmiştir.
İstanbul fetholunduktan sonra Çemberlitaş’ın üstündeki haç, Fatih Sultan Mehmed’in buyruğuyla indirilmiştir. Kimi rivayetlere nazaran Çemberlitaş’ın kuralı altında Hıristiyanlar için hürmete bedel birtakım eski eserler gömülüdür. Bu sebepten birinci dönemlerde halk burasını çok kutsal bir yer olarak sayardı. Yılda bir kere büyük halk kitleleri etrafına giderek ziyaret ederdi.”
Durun bitmedi: Çemberlitaş’ın sırrı Cumhuriyet periyodunda de devam etti.
ATATÜRK DE ÇEMBERLİTAŞ’LA İLGİLENDİ
Çemberlitaş’ın altındaki kutsal hazineyle ilgili haberler Cumhuriyet devrinde de sürdü. Atatürk yurtdışından arkeologlar getirtti. Tarih Mecmuası 1968 yılında üç sayısını bu mevzuya ayırdı. Ünlü tarihçiler bu bahiste makaleler kaleme aldılar.
1918 yılında İstanbul işgal altında iken Vatikan’dan bir küme rahip, Çemberlitaş’ın yakınındaki Vezirhan’dan oda kiraladı. Buradan tünel kazıp Çemberlitaş’ın altına gitmek isterlerken yakalanıp hudut dışı edildiler.
Atatürk bile Çemberlitaş’ın sırrıyla ilgilendi. 1929 yılında yurtdışından arkeologlar getirtti ise de bir sonuç alamadı.
Çemberlitaş’ın sırrı 1960’lı yıllarda yeniden gündeme geldi. Gündeme getiren ise yeniden bir yayın organıydı: Tarih Mecmuası.
Bakın ünlü tarihçi Yılmaz Öztuna, 1 Haziran 1968’de neler yazmıştı:
“Hazret-i İsa’nın gerildiği gerçek Haç’ın İstanbul’da Çemberlitaş’ın altında olduğu hakkındaki görüşü kuvvetlendirecek kanıtlar mevcuttur.
“Ludwig Völkl’in 1957’de Münih’te basılan ’Der Kaiser Konstantin’ ismindeki ihtisas monografisinde bu fikri destekleyecek satırlar vardır. (Örneğin) Haç’a ilişkin modüllerle bir arada Hazret-i İsa’nın kanının bulaştığı topraklar da getirilmişti Bu kutsal eşya ile birlikte, öbür kutsal objeler de bulundu. Bunlar, Hazret-i İsa’nın havarilerinden Andreas’ın ve İncil’i yazı lisanına geçiren havarilerden Lukas’ın mantoları idi. Anadolu’nun iki yerinde bulunan mantolar, inşası bitmek üzere olan Havariyun Kilisesi’ne konuldu. Haç’la birlikte Çemberlitaş’ın altına nakledilip edilmediği hakkında Völkl bir şey söylemiyor.
Encyclopaedia Britannica’nın Cross hususunda, gerçek Haç’ın 326 yılında İmparatoriçe Helena tarafından bulunmasının, Hıristiyan dininin inanışlarından olduğu belirtiliyor. Yani Helena’nın İstanbul’a bir Haç getirdiği muhakkaktır.
Haç’ın Helena tarafından İstanbul’a getirildiğini St. Ambroise, Rufinus, Sulpicius Severus üzere çağın en muteber Hıristiyan tarihçileri yazmaktadırlar.”
HEYBELİADA RUHBAN OKULU
Tarih Mecmuası muhabiri Öz Dokuman, Heybeliada’daki Ruhban Okulu’na gitti ve okulun öğretim üyelerinden arkeoloji uzmanı Hristostomos Konstantinidis ile görüştü.
Konstantinidis okulun 40 bini aşkın kitabından, 24 ciltlik Büyük Yunan Ansiklopedisi, G.Jacquemet’in Katolizm, Eusebe’nin Vitta Konstantinis kitaplarını çıkarıp ilgili paragrafları gösterdi. Bu kaynaklar da tezleri doğruluyordu. Okul müdürü Metropolit Maksimus Repanelis de tezin yanlışsız olduğuna inanıyordu. Çemberlitaş’ın altında kutsal hazinelerin olduğuna inanan bir öbür Hıristiyan din adamı ise, Vatikan’ın İstanbul temsilcisi Padre Carotenuto idi. “Haç’ın bir kesiminin Kudüs, bir modülünün Roma’da ve üçüncü modülünün ise İstanbul’da olduğu doğrudur. Lakin İstanbul’da nerede olduğundan emin değiliz” diyordu Tüm yazdıklarımızı toparlarsak, Çemberlitaş’ın sırrı 350 yılı aşkındır değişik vakit dilimlerinde gündemimize gelmektedir. Ve görünen o ki, daha çok vakit da gelecektir.