Jean-Paul Didierlaurent, hayatın tekdüzeliği ve mekanikliği içinde silikleşip sinik bir hayat süren insanın, renkli ve küçük hareketler tertipleyerek başkaldırmasına ağırlaşan bir müellif. Öbür bir deyişle var oluşuna mana katmaya uğraşarak ve kendine benzeyenlerle yan yana gelerek yaşadığını anlayanların öykülerini anlatırken öznelerin nasıl nesneleştirildiğine dikkat çekiyor. Velhasıl ötekileştirilenlerin ve ıskartaya çıkarılanların hikayeleriyle buluşturuyor bizi. 6.27 Treni bu türlü bir kitaptı.
Didierlaurent, Çatlak’ta da misal bir yoldan gidiyor; tekdüze ömründen kaçıp kendini bulmaya uğraşan, konutu ve işi ortasında mekik dokurken duvarda gözüne çarpan çatlak sayesinde yaptığı ve yaşadığı her şeyi sorgulamaya başlayan Xavier Barthoux’yla yüzleştiriyor okuru.
BİRBİRİNE KARIŞAN İÇ VE DIŞ SESLER
Didierlaurent, Xavier aracılığıyla bize iki hayattan bahsediyor: Birincisi düz çizgide seyreden, ikincisi Xavier’nin rastladığı çatlaktaki üzere sürpriz ve belirsizliklerle dolu olan. Biri çok keyifli olduğumuzu sandığımız, başkası aslında o kadar memnun olmadığımızı bize gösteren iki hayat…
Çatlak, Jean-Paul Didierlaurent, Çeviren: Mehmet Moralı, 224 syf., Can Yayınları Xavier’nin denk geldiğinde takılıp kaldığı çatlak, evvelden dikkate almadığı ya da sumen altı ettiği gerçekleri görmesini sağlayan bir işaret fişeğine dönüşüyor âdeta. Yapılanlar, yapılması gerekenler ve yapılması yanlışsız bulunmayanlar ortasındaki istikrarla kurulan nizam karşısında konumlanan kaos ikileminin gölgesi Xavier’nin ömrünün ve hareketlerinin üzerine düşüyor. Duvardaki çatlak ise evvelki ve yeni yeni adım attığı ömrü ortasındaki tansiyonun simgesi âdeta: “Tahtanın üzerinde bir ekmek onu bekliyordu, onarılacak bir duvar, sökülecek asma, kapatılacak bir çatlak, öteki bir deyişle ezbere bildiği ve onu da ezbere bilen bahçecilik sorumlularına göbekli cüceler ve zafiyet geçiren prensesler temin etmekten çok daha acil bir misyon. Daima tıpkı yolları kat etmekten, birebir mağazalarla bağlantı kurmaktan, tıpkı restoranlarda oturmaktan, yorgunluğunu tıpkı otel odalarında atmaktan bıkmıştı. Gerisi gerisine tıpkı sahnenin oynandığı randevularla geçen o günlerden gına gelmişti. Elinde sipariş fişleri, kolunun altında içinde yeni modellerin bulunduğu kutular, reyon sorumlusunu bulmak, kaymak kâğıdından şık katalogları açmak ve bin sefer prova edilmiş bir söylevi tekrarlamak ve tüm bunları geçersiz bir hevesle ve en sıcağından bir gülümsemeyle gerçekleştirmek. Hâlbuki bir vakitler bu işi seviyordu, bir satış noktasından başkasına uçmak ve her pürüzü karşı konulmaz ticari savlarla yıkmak. Ancak içinde bir şeyler kırılmıştı. Artık içinden gelmiyordu, görüşmelerini kendi kendisinin seyircisi olarak izliyordu ve gördükleri de güzeline gitmiyordu. Berbat bir madrabaz, işte buna benziyordu. Şu anda artık ona dayanak olmayan bir tiyatronun sahnesinde repliklerini inanmadan savuran sefil bir oyuncu.”
Duvardaki çatlak, Xavier’nin iç sesini ve dışarıdaki sesleri birbirine karıştırıyor. Üstelik, satışını ve pazarlamasını üstlendiği cüceler de onunla konuşmaya başlıyor bir noktadan sonra. Böylelikle varoluşçu çizgide ilerleyen kıssa, bir yanıyla fantastik bir hâle geliyor.
Sürprizlerin paranteze alındığı, senaryo üzere yazılmış ve sahnelerin arka arda sıralandığı bir var oluş ile bunun dışında bir ömür ortasındaki tansiyonu enikonu hisseden Xavier çıkış yolu arıyor. Meşgul olması gereken çatlak onu tesadüflere ve izlemesi için işaretlere çağırıyor. Başka bir tabirle hayatının ritmini değiştiren çatlağın sesi, günden güne büyüyüp güçleniyor.
‘UNUTMAKTAN DA BERBATI VAR…’
Xavier’nin karşılaştığı çatlak, hem gerçek hem de bir metafor olarak beliriyor önümüzde. Duvarda ve çalıştığı şirketin ürettiği cücelerdeki çatlak gerçek, Xavier’nin hayatındaki ise metafor: Eşini ve işini, o denli sandığı kadar sevmediğini gösteriyor ona, sattığı cücelerden akıl ve fikir almasını sağlıyor, dahası düştüğü ya da debelendiği hayatın dışına itiyor onu. En sonunda ise çatlaktan açılan bir yola çıkıp Yeni Zelanda’ya ulaşıyor ve evvelki ömründe yapmadığı, düşünmediği her şeyle yüzleşiyor. Bir manada fantastik bir atakla gerçek hayatla buluşuyor: Xavier’nin tekdüze hayatının yerini, kaosun hâkim olduğu ve zihnini allak bullak eden yenisi alıyor. Sıradanlıktan kurtuluyor; kendine çizdiği, kendisine çizilen ve hapsolduğu hudutları aşan Xavier, hem kendisini hem de okuru şaşırtan hakikatlerle ve benliğiyle yüzleşiyor. Değişimin ve dönüşümün memnunluğunu ve korkusunu yaşarken birtakım gerçeklerin farkına varıyor: “Xavier unutmuyordu lakin unutmaktan da berbatı vardı. Anıları çürümüştü, tüm renkleri kaybolmuştu. Aile portresinde olduğu üzere sırf üzerlerindeki yün topaklarını kusursuz bir netlikte anımsıyordu. Bir müddettir, hayatı sadece her şeyin, her kişinin imajını kırıp sadece çirkinliklerini gösteren bir prizmadan görebiliyordu.”
Didierlaurent, Çatlak’ta görünenlere ve görünenin arkasındakilere dair, kimi anlarda oldukça naif bazılarında ise metaforlarla ve şifrelerle yüklü bir dönüşüm ve değişim kıssası anlatıyor. Gerçeklerin ve fantastik öğelerin, tasa ve sorgulamaların birbirini izlediği romanda, küçük bir çatlağın gerisinde oldukça büyük bir gedik ve mana barındırdığını gösteriyor bize. Daha doğrusu barındırabileceğini hatırlatıyor.