T24 Haber Merkezi
Türkiye Cumhuriyeti, Ulusal Kurtuluş Savaşı’nı da yürütmek üzere Ankara’da kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 2 Periyot 1. Yasama Yılı’nda, 99 yıl evvel bugün, 29 Ekim 1923 Pazartesi günü kuruldu. 1921 Anayasası’na eklenen “Hâkimiyet, bilakaydüşart milletindir. Yönetim metodu, halkın mukedderatını şahsen ve bilfiil yönetim etmesi temeline müstenittir. Türkiye Devleti’nin şekl-i hükümeti cumhuriyettir ” kararıyla ilan edilen cumhuriyet, Türkiye’nin tarihinde ulus egemenliği ve demokrasi yolunda yapılan en büyük ihtilal olarak yüzyılın eşiğine ulaştı. 29 Ekim 1923’te Büyük Millet Meclisi’nde cumhuriyetin ilanından sonraki birleşimde yapılan oylamada 158 milletvekilinin tamamının oyunu alan Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın önderi Gazi Mustafa Kemal Paşa, oybirliği ile Türkiye Cumhuriyeti’nin birinci Cumhurbaşkanı seçildi. Cumhuriyet’in ilanı ve 24 Kasım 1934’te “Atatürk” soyadını alan Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Cumhurbaşkanı seçilmesinin akabinde, TBMM’nin kararıyla 101 pare top atışı yapıldı.
TBMM Zabıt Ceridesi: 29 Teşrinievvel 1339 (Miladi 1929) Pazartesi günü
“Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz”
Türkiye’de “Egemenlik kayıtsız koşulsuz milletindir.” kuralını devlet idaresine yerleştiren ve demokrasiyi taçlandıran Cumhuriyet’in ilanının üzerinden 99 yıl geçti. Ulusal Gayret’in zaferle sonuçlanmasının akabinde Mustafa Kemal Atatürk, yeni Türk devletinin yüzünü çağdaşlaşma ve demokrasiye çevirdi.
Ankara’nın, Türkiye’nin hükümet merkezi olmasının akabinde mevcut rejimin isminin de bütün açıklığıyla konulması, yeni devletin liderinin da seçilmesi gerekiyordu. O güne kadar devlet başkanlığı misyonu, TBMM Lideri olarak Mustafa Kemal Paşa tarafından yürütülmüştü.
Bazı yabancı ülkeler de Lozan Antlaşması’nın onayı için Türkiye’deki yeni devlet rejiminin daha açık biçimde belirlenmesini istiyordu. Bu sıralarda İcra Vekilleri Heyeti’nin istifası ve Meclisin inancını kazanacak bir kabine listesinin oluşturulamaması da bu sıkıntıya acil tahlil gerektirdi.
25 Ekim 1923’te ise hükümetin istifasıyla bir buhran ortaya çıktı. Bu olay Atatürk’e, cumhuriyeti ilan etmek için beklediği fırsatı verdi. 28 Ekim 1923 akşamına kadar hükümetin kurulamaması üzerine Mustafa Kemal Paşa, Çankaya Köşkü’nde arkadaşlarına “Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz” diyerek fikrini açıkladı.
Atatürk o gece, İsmet İnönü ile 1921 Anayasası’nın birtakım hususlarını değiştiren kanun tasarısını hazırladı.
Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, 29 Ekim 1929’da Cumhuriyet Bayramı geçit merasimini izliyor.
“Türkiye Devleti bir cumhuriyettir”
AA Arşivi’ndeki bültene nazaran, Meclis, 29 Ekim 1923 Pazartesi saat 18.00’de İsmet İnönü başkanlığında toplandı. Anayasa Kurulu tarafından sunulan ve anayasa değişikliğini içeren teklif hemen görüşülmesi için gündeme kaydedildi.
Görüşe sunulan tasarıda şu kararlar yer aldı:
- “Egemenlik kayıtsız koşulsuz milletindir. Ulusal işlerin fiili yönetimin idare biçimi halka dayanmaktadır. Türkiye Devleti bir cumhuriyettir.
- Türkiye Devleti’nin dini İslam, resmi lisanı Türkçedir.
- Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi tarafından yönetilir.
- Türkiye Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı, Genel Şuranın toplantısında bir yasama periyodu müddeti için kendi üyeleri ortasında Millet Meclisi tarafından seçilir. Cumhurbaşkanı vazifesini halefi seçilene kadar sürdürür. Geçmiş lider tekrar seçilebilir.
- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Türk Devleti’nin başıdır. Bu sıfatıyla gerekli gördüğü vakit, Büyük Millet Meclisi ve Bakanlar Şurasının başkanlığını yapar.
- Kurul Lideri, Cumhurbaşkanı tarafından ve Meclis üyeleri ortasından seçilir. Başka bakanlar yeniden milletvekilleri ortasında, Heyet Lideri tarafından seçilir. Şuranın listesi Büyük Millet Meclisinin onayına, Cumhurbaşkanı tarafından sunulur.”
Atatürk, 29 Ekim 1930’da Cumhuriyet Bayramı kutlamaları için Meclis’ten ayrılırken.
Yaşasın Cumhuriyet” sesleri ve alkışlar…
Komisyon ismine kelam alan Yunus Nadi Beyefendi, Mondros Mütarekesi’ne kadar yaşanan olayları hatırlatarak cumhuriyetin ilanının gerekliliğini lisana getirdi. Daha sonra kürsüye çıkan Vasıf Beyefendi, cumhuriyeti övdü.
Daha sonra Eyüp Sabri Hoca Efendi, gecikmeden cumhurbaşkanının seçimiyle devam edilmesini talep etti.
Konuşmaların akabinde tasarı saat 20.30’da oturuma katılan 158 üyenin tamamının oyuyla kabul edildi. Cumhuriyetin ilanı “Yaşasın Cumhuriyet” sesleri ve alkışlarla karşılandı.
“Türkiye, dünya devletleri ortasında tuttuğu yere layık olduğunu ispat edecektir”
Cumhuriyetin ilanından akabinde cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi. Yapılan bâtın oylamada 158 milletvekilinin tamamının oyunu alan Gazi Mustafa Kemal, TBMM tarafından yeni Türk devletinin birinci cumhurbaşkanı seçildi.
|
İlk Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın birinci konuşması Cumhurbaşkanı unvanıyla kürsüye çıkan Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Meclise hitabı TBMM kayıtlarında şöyle yer aldı: “Efendiler; asırlardan beri Doğu’da haksızlığa ve zulme uğramış olan milletimiz, Türk milleti, gerçekte soydan sahip bulunduğu yüksek kabiliyetlerden mahrum zannediliyordu. Son yıllarda milletimizin fiili olarak gösterdiği kabiliyet, istidat ve kavrayış kendi hakkında makûs düşünenlerin ne kadar gafil ve ne kadar gerçeği görmekten uzak, görünüşe aldanan beşerler olduğunu pek hoş ispat etti. Milletimiz kendisinde var olan vasıfları ve kıymeti, hükümetin yeni ismiyle medeniyet dünyasına çok daha çarçabuk gösterebilecektir. Türkiye Cumhuriyeti, dünya devletleri ortasında tuttuğu yere layık olduğunu yapıtlarıyla ispat edecektir. Arkadaşlar; bu yüksek rejimi yaratan Türk milletinin son dört yıl içinde kazandığı zafer, bundan sonra da birkaç misli olmak üzere kendini gösterecektir. Bendeniz, kazandığım bu inanç ve itimada layık olmak için pek değerli gördüğüm bir noktadaki gereksinimi arz etmek mecburiyetindeyim. O gereksinim, ulu heyetinizin şahsıma karşı gösterdiği sevgi, itimat ve takviyenin devamıdır. Lakin bu sayede ve Rab’ın yardımıyla, bana verdiğiniz ve vereceğiniz vazifeleri en yeterli biçimde yapabileceğimi ümit ediyorum. Daima sayın arkadaşlarımın ellerine çok samimi ve sıkı bir biçimde yapışarak, kendimi onların şahıslarından bir an bile uzak görmeyerek çalışacağım. Hep milletin sevgi ve itimadına dayanarak daima birlikte ileri gideceğiz. Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır.” |