Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçelerinde meydana gelen 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki zelzeleler Türkiye’de 11 ili etkileyen büyük bir yıkım yarattı. Bu büyük sarsıntılar sonrası Günboyu Gazetesi’ndeki habere nazaran, dünyada afetlere en güçlü 8 binanın listesi açıklandı. Listedeki binaların 8 şiddetindeki sarsıntılara dayanabildiği belirtildi. Listede Türkiye’den Sabiha Gökçen Havalimanı da yer aldı.
İşte o binalar:
SABİHA GÖKÇEN HAVALİMANI (TÜRKİYE)
Sabiha Gökçen Havaalanı, beklenen büyük sarsıntıya uygun bir formda inşa edildi. İki milyon metrekarelik kompleks, 300’den fazla sismik izolatör üzerine oturuyor. Bu sismik izolatörler sayesinde mümkün bir sarsıntıda bina tek bir bütün halinde hareket ediyor ve hasar düzeyini minimuma indiriyor. İstanbul’un ne kadar riskli bir sarsıntı bölgesi olduğu düşünüldüğünde bu yapının, sismik tesirlere karşı güçlü olması bölge için değer arz etmekte. Bu tasarım, muhtemel bir zelzelede yaşanılacak olan şiddeti yüzde 80 kadar azaltmaktadır.
MORİ KULESİ (JAPONYA)
Deprem jenerasyonu sözü denilince akla gelen birinci ülkelerden biri olan Japonya, sismik manada çok faal bir bölgede yer alıyor. Japonya’da buna uygun olarak tasarlanan birçok yapı mevcut. Mori Kulesi, resmi sitesinde yer alan bilgiye nazaran zelzele anında dışarı kaçılacak değil, içerisine girilecek bir yapı olarak tasarlanmış. Sismik direnç için damper mühendisliği kullanılan bu yapıda 192 adet içi sıvı dolu amortisör kullanılmakta. Zelzele anında yaşanan sarsıntı sonucunda bu içi sıvı dolu amortisörler sallanmaya karşı koymak ismine aksi bir biçimde çalkalanıyor. Bu tarafıyla kullanılan en tesirli formüllerden birine sahip olan Mori Kulesi, sarsıntı anında epey inançlı bir yapı olarak listede yer aldı.
KOMATSU SEİREN (JAPONYA)
Japon dokuma firması olan Komatsu Seiren, tesislerini güçlendirmek ve zelzeleye güçlü hale getirmek için karbon fiberden geliştirilen yüksek tansiyonlu bir çizgi kullanıyor. Tesisin mimarlarından olan Kengo Kuma ve Associate, bu yüksek tansiyonlu çubuklardan 1.000 adedini tesisin çatısına bağlamayı tercih etmiş. Mümkün bir zelzelede, tesise uygulanan yatay kuvvet en aza indirilecek ve bina en az hasarı görecek.
NEW WİLSHİRE GRAND CENTER (ABD)
Güney Kaliforniya bölgesi, zelzele olarak riskli bir bölgede yer aldığı için bölgedeki binalarda sismik düzenlemeler yapıldı. Los Angeles’ın en yüksek binası olan New Wilshire Grand Center, bu düzenlemeler kapsamında yeni yönergelere uygun olarak süreç gördü. Daha evvelce üst katlarında zelzelenin bir kırbaç tesiri yaratabileceği konuşulan bu yapı artık epey sağlam bir imgede yer alıyor.
Binanın üç kısmında 30 adet payanda kullanılıyor, bu sayede tesisin dikey ve yanal kuvvetlere direnmesi sağlanıyor. Bu payandaların daha kuvvetli olarak desteklenmesi için her üniteye ek tutucu jenerasyon dahil edilmiş durumda. Bu özel jenerasyon hem gerilebilir hem de sıkışabilir bir vaziyette bulunuyor. Şimdilerdeyse New Wilshire Grand Center, ABD’nin en inançlı yapılarından birisi olarak Los Angeles’daki yerini alıyor.
TAIPEI 101 (TAYVAN)
Tayvan’da inşa edilen Taipei 101 hakkındaki akıllara sakinlik veren gerçek; dünyanın en büyük ayarlı kütle sönümleyicisine (TMD) mesken sahipliği yapıyor olmasıdır! Bu sistem temel olarak, yüksek kulenin sallanmasını azaltmak için rüzgâr ve sarsıntılar üzere büyük süreksiz yüklere karşı koyan dev bir metal toptan oluşur. Kuleye büyük kuvvetler tesir ettiğinde, TMD zıt istikamette sallanarak topun kütlesi sayesinde süreksiz kuvvetleri sönümleyerek tüm binayı istikrarda fiyat.
TRANSAMERICA PİRAMİDİ (ABD)
Transamerica Piramidi, Kaliforniya’nın San Francisco kentinde, San Andreas ve Hayward faylarının çabucak yanında yer alan 1970’lerde yapılan ikonik bir yapıdır. 1989 yılında 6,9 büyüklüğünde bir zelzele binayı vurduğunda çok katlı yapının üst katları neredeyse 30 santim sallandı fakat bina zelzeleden hiç hasar almadı.
Bu muvaffakiyet, sismik yüklerle hareket edecek formda tasarlanmış 52 fit derinliğindeki çelik ve beton temelden geliyor. Dikey ve yatay yükler, 45. kota kadar uzanan iç çerçeveler ile birinci katın üzerinde eşsiz bir makas sistemi ile destekleniyor. Bu yapısal sistemlerin karmaşık kombinasyonu, binayı salınma hareketlerine karşı dirençli hale getirir ve büyük yatay taban kesme kuvvetlerinin soğurulmasını sağlar.
FİLİPİN ARENASI (FİLİPİNLER
Filipin Arenası, dünyanın en büyük kubbeli arenasıdır ve dünyanın en ünlü ve etkin sarsıntı fay çizgileri zincirinin meskeni olan Pasifik Ateş Çemberi boyunca uzanır. Arenada uygulanan sarsıntı sistemi sayesinde temeldeki sistem hareket ederken üst yapı sabit kalır. Bu sistem; ana yapı ile temel sistem ortasındaki boşluğun, yüksek güç dağıtma özelliği olan kauçuk ile oluşmasıyla sağlanır.
BURJ KHALIFA (DUBAİ)
Dubai’deki Burj Khalifa, dünyadaki en sağlam binalardan biridir. Yapı, payanda duvarlarının etraf kolonlarını iç duvarlara bağladığı mekanik yerlerden oluşur bu sayede etraf kolonları yapının yanal direncini destekleyebilir. Kolonların dikeyliği de yerçekimi yüklerinin taşınmasına yardımcı olur. Sonuç olarak, Burj Khalifa hem yanal hem de burulma hareketlerine karşı üstün bir direnme gösterir.
SONER YALÇIN YAZMIŞTI
Soner Yalçın, 10 Şubat 2023 tarihindeki yazısında Sabiha Gökçen Havalimanı’nın inşaa sürecini anlatmıştı. Havalimanının inşaatında hangi devlet kurumlarının katkısı olduğunu, inşaatin tamamlanmasından sonra hangi firmaların iflasını açıkladığını açıklamıştı.
İşte Soner Yalçın’ın yazısının tamamı:
İKİ ŞİRKET
Deprem görüntülerinde, yeni yapılmış “karton” binaların yıkılışı beni yıllar öncesine götürdü. Gazetecilik hayatımın 12 yılı Ankara’da geçti.
Dönemin büyük inşaat işleri siyasetin gündeminden düşmezdi. Örneğin, İstanbul Pendik-Kurtköy (Sabiha Gökçen) Havaalanı daima mercek altındaydı. O denli ki, Meclis’te iki sefer soruşturma komitesi kuruldu. Birtakım siyastçiler Büyük Divan’a gönderilmek istendi. Vs.
Projeye, Kurtköy’de İleri Teknoloji Sanayi Parkı kurulmasına karar verilmesiyle 1988’de düğmeye basıldı. Türkiye’nin dünyada rekabet gücünü artırma amaçlı bu proje; yenilik/inovasyon temelli endüstriyel takviye, bilim ve teknoloji araştırma geliştirme ve eğitim- öğretimi kapsamaktaydı. Bu bir “Türk Silikon Vadisi” projesiydi.
★★★
Projeye gelir temini için evvel havaalanı yapılıp işletilmesi plana dâhil edildi. Gerekli uyum, planlama, kamulaştırma, altyapı yatırımları için Savunma Sanayi Müsteşarlığı görevlendirildi.
Proje heyecan vericiydi; toplantılara DPT, TÜBİTAK, TOBB, İTÜ- ODTÜ üzere üniversiteler, TSE, SHGM, DHMİ, DLH, THY, MSB, KOSGEB, TUSAŞ, sivil hava taşıyıcıları vb. katıldı.
Bilim-teknolojiye uygun havalimanı inşaatı için titizlikle çalışıldı.
Bu inşaatın sorumluluğu, Ulaştırma Bakanlığı bünyesindeki Demiryolları, Limanları ve Hava Meydanları İnşaat Genel Müdürlüğü’ne verildi. Sonra buradan alınıp NATO Enfrastrüktür/Altyapı Daire Başkanlığı’na verildi. Ayrıntılarına girmeyeyim… Sonuçta:
Havalimanı ihalesini üçlü konsorsiyum aldı: Alarko-Metiş-Eko şirketleri…
Dünyaya gururla anlattığımız; yüksek teknolojiyle donatılmış Sabiha Gökçen Havalimanı’nın bir öbür özelliği vardı: 8.0 şiddetindeki zelzeleye dayanıklıdır. Ki yeri bile sıkı etüt edilerek seçilmişti…
★★★
Alarko‘yu bilirsiniz; İshak Alaton ve Üzeyir Garih’in şirketi…
Ya öbür ikisi?
Ankara merkezli Metiş ve Eko da büyük işler yapan tanınmış inşaat şirketleri idi.
Metiş, Libya üzere ülkelerde milletlerarası iş yapan şirketti. Örneğin, ABD’nin Gana, Mali, Pakistan, Romanya, Gürcistan ve Katar’daki bina ve üstyapı projelerine imza atmıştı. Sahibi Kadir Sever, Türk Müteahhitler Birliği’nin uzun devir başkanlığını yaptı.
Eko da yurtiçi ve yurtdışı onlarca büyük proje yapan inşaat şirketiydi. Uzmanlık alanı havalimanlarıydı; İzmir Adnan Menderes, Bodrum Milas Havalimanı ve Konya, Kayseri, Malatya, Elazığ, Diyarbakır, Bandırma, Akhisar, Muş, Batman, Merzifon ile İncirlik NATO Hava Üssü, Balgat Amerikan Hava Üssü askeri havaalanları… Sahibi İbrahim Yaykıran idi.
Ankara’da gazetecilik yapanlar bu şirketleri bilirdi.
Fakat:
Depreme sağlam inşaat yapan gerek Metiş gerekse Eko, havaalanı inşaatını tamamladıktan sonra iflaslarını istemek zorunda kaldı. Bu inşaat şirketleri depreme sağlam yapıların maliyetlerine mi dayanamadı? Kuşkusuz birden fazla sebep vardı iflaslarında…
★★★
Bu uzun girişi yapmamın sebebi; başta yazdığım yepyeni “karton evlerin” yıkılma imajları oldu! Kime kızmamız gerekiyor?
Vatandaş, parasını denkleştirip bir daire alıyor.
Nerden bilsin ki, müteahhit ne materyal kullandı, konut sarsıntıya güçlü mı?
Nerden bilsin ki, belediye inşaatı denetledi mi?
Nerden bilsin ki, devlet arazi etüdü üzere sarsıntı öncesi çalışmalar yaptı mı? Türel mevzuatları dayattı mı?
Kimsenin vazifesini yapmadığını bir sefer daha gördük!
Devlet, zelzeleden evvel işini yapsa 21’inci yüzyılda hâlâ böylesine büyük yıkım olur mu?
Deprem haritasına nazaran Türkiye’nin yüzde 92’si sarsıntı bölgeleri içerisinde yer alıyor. Bu gerçeğe ve onca yaşanan zelzeleye karşın devlet parmağını niye hiç kıpırdatmıyor? Devlet niye daima seyirci?
Devletin varlık sebebi; halkına iyilik yapmaktır, kıymak değil.