Kısır Türk mutfağının en sevilen tanımlarından biri. Altın günlerinin vazgeçilmezi olan bu yemek bulgur, salça, yeşillikler ve baharatların enfes ahengiyle hazırlanıyor. Lakin isminin nereden geldiği konusu sıkça baş karıştırıyor. Hem yemek olarak “kısır” diyoruz, hem de doğurgan olmayan insanlara, hayvanlara ve verimsiz topraklara. Bu iki mananın birbiriyle ilişkili olup olmadığı merak ediliyor.
Kısır kökeni prestijiyle Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu coğrafyasına mahsus bir yemek. Fakat bu lezzetin kıssası yalnızca Anadolu ile sonlu değil. Türkiye’ye komşu olan Lübnan üzere ülkelerde de kısıra çok benzeyen bir yemek bulunuyor: Tabule.
Tabule bulgurla yapılan lakin biraz farklı gereçlerle zenginleştirilen bir tanım. İki yemek ortasındaki benzerlik kısırın isminin kökenine ışık tutuyor.
Dil bilimciler ve mutfak tarihçilerine nazaran kısır ismi çok büyük bir olasılıkla Arapça kökenli bir sözden türemiştir. Arapça’daki KSR kökü “kırmak” manasını taşır.
Bu kökten türeyen kasir yahut kesir sözleri “kırık” ya da “parçalanmış” manasına gelir. İşte tam bu noktada kısırın temel gereci olan kırık bulgur devreye giriyor.
Yemeğin ana gereci olan bu ince bulgurun özellikleri kısırın ismini direkt şekillendirmiş olabilir. Kültürel etkileşimlerle birlikte Arapça’daki “kasir” sözünün Anadolu’da “kısır” olarak söylem edilmeye başlandığı düşünülüyor.
Bu geçiş hem lisanın evrimiyle hem de mutfak kültürlerinin iç içe geçmesiyle hayli doğal bir süreç. Yani kısırın ismi aslında coğrafyamızdaki kültürel bağların bir yansıması.
Kısır sözünün bir yemeği söz ederken tıpkı vakitte “doğurgan olmayan” manasında kullanılması ise büsbütün lisandaki tesadüflerden biri. Bu iki söz birebir üzere görünse de kökenleri farklıdır.
Yemeğe ismini veren Arapça kök fizikî ya da biyolojik bir durumla ilgili değil. Öbür taraftan kısır sözü Türkçede direkt “verimsizlik” manasıyla biyolojik ve ziraî bağlamda kullanılır.
Kısır sözünün kökeninin eski Türkçe’ye dayandığı da söylenenler ortasında. Bu söylentiye nazaran de bu isim “kıs-” yani “azaltmak, kıstırmak” manasını taşıyan bir fiilden türemiş. Anlatılanlara nazaran bu yemeğin kıssası kısıtlı materyallerle yaratılan büyük tatlara dayanıyor.
Elinde sonlu sayıda materyal bulunan beşerler bulguru temel alarak ellerindeki otları, baharatları ve salçayı karıştırmış ve bu enfes lezzeti ortaya çıkarmış. Bu nedenle az gereçle büyük bir lezzet yaratıldığı için bu yemeğe “kısır” ismi verilmiş.
